ماده 64
مدیر دفتر دادگاه باید پس از تکمیل پرونده، آن را فوراً در اختیار دادگاه قرار دهد. دادگاه پرونده را ملاحظه و در صورت کامل بودن، با صدور دستور تعیین وقت به دفتر بازمی‌گرداند تا وقت دادرسی (ساعت، روز، ماه، و سال) تعیین و دستور ابلاغ دادخواست صادر شود.
وقت جلسه باید به گونه‌ای تعیین شود که فاصله بین ابلاغ وقت به اصحاب دعوا و روز جلسه کمتر از پنج روز نباشد.
در مواردی که نشانی طرفین دعوا یا یکی از آنها در خارج از کشور باشد، فاصله بین ابلاغ وقت و روز جلسه کمتر از دو ماه نخواهد بود.
ماده 65
اگر به موجب یک دادخواست، دعاوی متعددی اقامه شود که ارتباط کاملی با یکدیگر نداشته باشند و دادگاه نتواند ضمن یک دادرسی به آنها رسیدگی کند، دعاوی اقامه‌شده تفکیک و به هر یک، در صورت صلاحیت، جداگانه رسیدگی می‌شود. در غیر این صورت، نسبت به آنچه صلاحیت ندارد، با صدور قرار عدم صلاحیت، پرونده به مراجع صالح ارسال می‌شود.
ماده 66
در صورتی که دادخواست ناقص باشد و دادگاه نتواند رسیدگی کند، جهات نقص را قید کرده، پرونده را به دفتر بازمی‌گرداند. موارد نقص طی اخطاریه‌ای به خواهان ابلاغ می‌شود. خواهان مکلف است ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، نواقص اعلام‌شده را تکمیل کند، در غیر این صورت، دفتر دادگاه با صدور قرار، دادخواست را رد می‌کند. این قرار ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قابل شکایت در همان دادگاه است و رأی دادگاه در این خصوص قطعی است.
ماده 67
پس از دستور دادگاه مبنی بر ابلاغ اوراق دعوا، مدیر دفتر یک نسخه از دادخواست و پیوست‌های آن را در پرونده بایگانی می‌کند و نسخه دیگر را با ضمایم آن و اخطاریه، جهت ابلاغ و تسلیم به خوانده ارسال می‌دارد.
ماده 68
مأمور ابلاغ موظف است حداکثر ظرف دو روز اوراق را به شخص خوانده تحویل دهد و در برگ دیگر اخطاریه رسید بگیرد. در صورت امتناع خوانده از گرفتن اوراق، امتناع او در برگ اخطاریه قید و برگ عودت داده می‌شود.
تبصره 1:
ابلاغ اوراق در محل سکونت یا کار صورت می‌گیرد. برای کارکنان دولت، مؤسسات خدمات عمومی، و شرکت‌ها، اوراق به کارگزینی یا نزد رئیس کارمند مربوط ارسال می‌شود. این اشخاص مسئول اجرای ابلاغ بوده و موظف‌اند حداکثر ظرف ده روز اوراق را بازگردانند، در غیر این صورت به مجازات تخلفات اداری محکوم خواهند شد.
تبصره 2:
در مواردی که زن در منزل شوهر سکونت ندارد، ابلاغ اوراق در محل سکونت یا کار او انجام می‌شود.
ماده 69
اگر مأمور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند، باید در نشانی تعیین‌شده به یکی از بستگان یا خادمان او که سن و وضعیت ظاهری آنان برای تمیز اهمیت اوراق کافی باشد، ابلاغ کند و نام و سمت گیرنده اخطاریه را در نسخه دوم قید و برگ را بازگرداند.
ماده 70
چنانچه خوانده یا افراد مذکور در ماده قبل در محل نباشند یا از گرفتن اوراق اخطاریه خودداری کنند، مأمور ابلاغ این موضوع را در نسخ اخطاریه قید و نسخه دوم را در نشانی تعیین‌شده الصاق می‌کند و برگ اول را با سایر اوراق بازمی‌گرداند. در این صورت، خوانده می‌تواند تا جلسه رسیدگی به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسید، اوراق مربوط را دریافت کند.
ماده 71
ابلاغ دادخواست در خارج از کشور توسط مأموران کنسولی یا سیاسی ایران انجام می‌شود. این مأموران اوراق را توسط سفارت یا روش‌های مناسب دیگر برای خوانده ارسال و مراتب را از طریق وزارت امور خارجه به دادگاه اطلاع می‌دهند. در صورت نبود مأموران کنسولی یا سیاسی در کشور محل اقامت خوانده، وزارت امور خارجه اقدامات مقتضی را انجام می‌دهد.
ماده 72
اگر محلی که خواهان در دادخواست معین کرده، نشانی خوانده نبوده یا قبل از ابلاغ تغییر کرده باشد و مأمور نتواند نشانی جدیدی پیدا کند، این نکته را در اخطاریه ذکر و اوراق را ظرف دو روز بازمی‌گرداند. در این صورت، برابر ماده (54) اقدام می‌شود، مگر اینکه اقامتگاه خوانده برابر ماده (1010) قانون مدنی تعیین شده باشد، که در همان محل ابلاغ خواهد شد.
ماده 73
چنانچه خواهان نتواند نشانی خوانده را مشخص کند یا در موارد ماده قبل پس از اخطار رفع نقص اعلام ناتوانی کند، بنا به درخواست خواهان و دستور دادگاه، مفاد دادخواست یک نوبت در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار به هزینه خواهان آگهی می‌شود. فاصله بین تاریخ انتشار آگهی و جلسه رسیدگی نباید کمتر از یک ماه باشد.
ماده 74
در دعاوی مربوط به اهالی معین (مانند یک ده، شهر، یا بخشی از شهر که تعداد آنها غیرمحصور است)، علاوه بر آگهی مفاد دادخواست، یک نسخه از دادخواست به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می‌کند، ابلاغ می‌شود.
ماده 75
در دعاوی مربوط به ادارات دولتی، سازمان‌های وابسته به دولت، مؤسسات عمومی، شهرداری‌ها، و مؤسساتی که تمام یا بخشی از سرمایه آنها دولتی است، اخطاریه و ضمایم به رئیس دفتر مرجع مخاطب یا قائم‌مقام او ابلاغ و رسید اخذ می‌شود. در صورت امتناع رئیس دفتر یا قائم‌مقام او از دریافت اوراق، مراتب در اخطاریه قید و اوراق بازگردانده می‌شود. این استنکاف تخلف محسوب و به مراجع صالح اعلام می‌شود.
تبصره:
در دعاوی مربوط به شعب یا وابستگان مراجع دولتی، اوراق به مسئول دفتر شعبه مربوط یا قائم‌مقام او ابلاغ می‌شود.
ماده 76
در دعاوی مربوط به سایر اشخاص حقوقی، دادخواست و ضمائم آن به مدیر یا قائم‌مقام او، دارنده حق امضاء، یا مسئول دفتر مؤسسه ابلاغ می‌شود.
تبصره 1:
در صورت عدم امکان ابلاغ اوراق به محل تعیین‌شده، اوراق به آخرین آدرس ثبت‌شده در اداره ثبت شرکت‌ها ارسال می‌شود.
تبصره 2:
در دعاوی مربوط به ورشکسته‌ها، اوراق به اداره تصفیه امور ورشکستگی یا مدیر تصفیه ابلاغ می‌شود.
تبصره 3:
در دعاوی مربوط به شرکت‌های منحل‌شده بدون مدیر تصفیه، اوراق به آخرین مدیر شرکت در آدرس ثبت‌شده ارسال می‌شود.
ماده 77
اگر خوانده در حوزه دادگاه دیگری اقامت داشته باشد، دادخواست و ضمائم آن توسط دفتر آن دادگاه ابلاغ می‌شود. در صورت نبود دادگاه در محل اقامت، ابلاغ به مأموران انتظامی، بخشداری، شورای اسلامی، یا پست سفارشی انجام خواهد شد.
ماده 78
اصحاب دعوا یا وکلای آنها می‌توانند محلی برای ابلاغ اوراق در شهری که دادگاه مستقر است انتخاب کنند.
ماده 79
هر تغییر در محل ابلاغ باید فوری به دفتر دادگاه اطلاع داده شود.
ماده 80
مسافرت موقت تغییر محل اقامت محسوب نمی‌شود.
ماده 81
تاریخ و وقت جلسه به خواهان نیز ابلاغ می‌شود.
ماده 82
مأمور ابلاغ مشخصات، محل، و تاریخ ابلاغ را ثبت و امضا می‌کند.
ماده 83
ابلاغ به غیر مخاطب فقط در صورت احراز اطلاع مخاطب اعتبار دارد.
ماده 84 تا 92 قانون آیین دادرسی مدنی: نکات اصلی و کاربردها
ماده 84: ایرادات قابل طرح توسط خوانده
این ماده مواردی را مشخص می‌کند که خوانده می‌تواند در جریان رسیدگی به دعوا، نسبت به آنها اعتراض کند. از جمله این ایرادات:
- عدم صلاحیت دادگاه
- وجود دعوای مرتبط در همان دادگاه یا دادگاه دیگر
- عدم اهلیت خواهان (مثلاً به دلیل صغر یا جنون)
- عدم ارتباط دعوا با خوانده
- عدم اثبات سمت اقامه‌کننده دعوا (وکالت، ولایت، قیمومت)
- رسیدگی قبلی و صدور حکم قطعی درباره همان موضوع
- عدم مشروعیت یا اثر قانونی دعوا (مانند وقف و هبه بدون قبض)
- عدم مشروعیت موضوع دعوا
- ظنی یا احتمالی بودن دعوا
- عدم نفع خواهان در دعوا
- اقامه دعوا پس از انقضای مهلت قانونی
ماده 85: اعتراض به سمت نماینده خوانده
خواهان می‌تواند در صورت عدم اثبات سمت نماینده خوانده (وکالت، ولایت، قیمومت) اعتراض کند.
ماده 86: امتناع از پاسخ در صورت عدم اهلیت
اگر خوانده اهلیت نداشته باشد، می‌تواند از پاسخ دادن در ماهیت دعوا خودداری کند.
ماده 87: زمان طرح ایرادات
ایرادات باید تا پایان اولین جلسه دادرسی مطرح شوند، مگر اینکه دلیل ایراد بعداً به وجود آید.
ماده 88: تصمیم‌گیری درباره ایرادات پیش از رسیدگی به ماهیت دعوا
دادگاه ابتدا درباره ایرادات مطرح‌شده تصمیم می‌گیرد. اگر ایرادات مردود شوند، به ماهیت دعوا رسیدگی می‌شود.
ماده 89: نحوه تصمیم‌گیری در ایرادات خاص
- عدم صلاحیت دادگاه: صدور قرار عدم صلاحیت و ارجاع پرونده طبق ماده 27.
- وجود دعوای مرتبط: ارسال پرونده به دادگاهی که دعوا در آن مطرح است.
- سایر موارد: صدور قرار رد دعوا.
ماده 90: عدم الزام به رسیدگی جداگانه به ایرادات تأخیری
اگر ایرادات در زمان مقرر مطرح نشوند، دادگاه می‌تواند آنها را همراه با ماهیت دعوا بررسی کند.
ماده 91: موارد رد یا امتناع دادرسان از رسیدگی
دلایل زیر موجب رد یا امتناع دادرسان می‌شود:
- قرابت نسبی یا سببی با اصحاب دعوا (تا درجه سوم).
- ارتباطات مالی یا شغلی: قیم، مخدوم یا متکفل امور بودن.
- منافع شخصی یا وراثتی: وارث یا دارای نفع مستقیم بودن.
- سابقه رسیدگی یا اظهارنظر قبلی: به عنوان داور، کارشناس یا شاهد.
- وجود دعوای حقوقی یا جزایی میان دادرس و طرفین (در حال یا گذشته).
ماده 92: نحوه جایگزینی دادرس رد شده
- دادرسی که مشمول موارد ماده 91 است، با ذکر دلیل، پرونده را به دادرس دیگر ارجاع می‌دهد.
- در صورت نبود دادرس کافی، رئیس شعبه اول یا نزدیک‌ترین دادگاه هم‌عرض اقدام به ارجاع می‌کند.
این مواد برای حفظ عدالت در فرایند دادرسی، رعایت حقوق طرفین و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی تنظیم شده‌اند.
